ظهور
مصرف گرایی نوین و پیدایش فرهنگ خاص آن

مصرف
گرایی نوین در اثر گسترش سرمایه داری در اروپا بوجود آمد . یک دیدگاه در مورد
توسعه سرمایه داری در اروپا بر اساس نوشته های جامعه شناس بزرگ ماکس وبر بر این
باور است که در اروپا در اثر اشاعه تفکرات لوتر و کالوین مبنی بر سخت کارکردن،
صرفه جویی ، سرمایه گذاری و ایجاد مؤسسه های اقتصادی بود که روحیه ی سرمایه داری
بوجود آمد و به تدریج به یک نظام اجتماعی تبدیل شد . از لحاظ نظری، در این جا یک
تضاد بین تبیین پیدایش سرمایه داری و توسعه مصرف گرایی بوجود می‌آید . اما واقعیت امر
این است که سرمایه‌داری از همان ابتدای پیدایش دارای یک هدف اصلی به نام (سودسازی)
بوده است . برای چنین هدفی، تولید بیشتر، فروش بیشتر، سرمایه گذاری بیشتر و مجدداً
تولید بیشتر مد نظر است . به عبارت دیگر در یک چرخه، هدف فروش کالاهای بیشتر و در
نتیجه سود بیشتر است .

ابتدا
فکر می کردند که طبقات بالا و اشراف خریداران اصلی کالاهای سرمایه داری باید
باشند. اما به تدریج متوجه شدند که سرمایه داری با تولید انبوه نیاز به مصرف‌کنندگان
انبوده دارد. از آنجا که طبقات بالا کمیت قابل قبولی نداشتند ، پس بنابراین نیاز
به مصرف کنندگان انبوه به زودی نمایان شد.

در
تولیدهای اولیه، نخست رفع نیازهای بیولوژیک را مدنظر داشتند. اما از آنجا که
نیازهای بیولوژیک انسان محدود است، لذا باید نیازهای غیربیولوژیک در جوامع برای
مصرف کالاها بوجود آید . نیاز غیربیولوژیک هم در جایی محدود می شد. اما تولید
کنندگان می بایستی خصلت تولید انبوه خود را به عنوان یکی از اهداف ، از دست نمی
دادند. به همین منظور بود که در جوامع سرمایه داری نیازهای کاذب بوجود آمد تا
کالاهای انبوه سریعاً مصرف شوند. مصرف انبوه بر پایه کالاهای بی‌دوام امکان پذیر
بود.

در
غرب، گسترش زندگی شهری و شهرنشینی با جنبه های روانی و اجتماعی خاص خود زمینه را
برای مصرف گرایی به عنوان سبکی خاص از زندگی بوجود آمد. نخست در ابتدای قرن بیستم،
این سبک خاص با الگوهای فرهنگی جدید در میان افراد طبقه بالا و متوسط شهری رواج
پیدا کرد. در شهرها فروشگاههای بزرگ تأسیس شدند و فرهنگ مصرف گرایی را القاء
کردند. در این فرهنگ ویژه یک شعار اصلی رواج پیدا کرد و آن اینکه تا می‌توانی بخر
و هر چه بیشتر مصرف کن . بر پایه همین شعار بود که رقابت در خرید و مصرف به عنصر
اصلی این فرهنگ تبدیل شد . افراد در خرید بیشتر و مصرف بیشتر از یکدیگر سبقت می
گرفتند و تقریباً مصرف گرایی به نوعی وجهه اجتماعی تبدیل گردید.

الگوهای
مصرف‌گرایی نوین

توسعه
انواع فروشگاههای بزرگ ( مواد غذایی، اسباب منزل، پوشاک، وسایل الکتریکی و ... )
در زیر یک سقف، مردم را به مصرف گرایی انبوه عادت داد. افراد در محیطی قرار می
گرفتند که کالاهای متنوع را در یک جا جلوی چشمان خود می‌دیدند. هم زمان، مدگرایی
بوجود آمد که بر اساس آن کالاها برای دوره های معینی ( یا محدودی ) تبلیغ و
استفاده می شدند. مردم به این سمت هدایت می شدند که کالاها را در زمان محدودی
استفاده کنند.

مصرف
گرایی می بایستی سهل و آسان گردد. پس ابزار مصرف گرایی باید مهیا می شد . در این
جوامع وسایل ارتباط جمعی به مهمترین ابزار مدگرایی و تبلیغ برای کالاها تبدیل
شدند. دو نوع ابزار مصرف گرایی در جوامع رواج پیدا کرد: نخست حراج های پی در پی
کالاها و دیگری اشاعه کارتهای اعتباری. در کشورهای توسعه یافته، در طول یک سال به
بهانه های متعدد حراج کالاها وجود دارد . در حراج کالاها، از یک روان شناسی
استفاده می شود و آن ایجاد احساس نیاز کاذب است . مشتری جنسی را که در حراج می
بیند، فکر می کند که نیاز دارد، در حالی که اگر حراج نبود چنین احساسی به او دست
نمی داد. از سوی دیگر، فرد در بازار باید احساس کند که همه وقت، پول برای خرید
دارد. در اینجا مسئله از طریق مکانیزم کارت های اعتباری حل می شود. به عبارت دیگر
هرگاه احساس نیاز کردی، حتی اگر پول نقد هم نداشته باشی، با داشتن کارت اعتباری،
در واقع پول به همراه خود داری. بنابراین نیاز هست ( اما از نوع کاذب) توانایی
خرید هم هست ( به شکل مصنوعی ) .

در
جوامع توسعه یافته، همه کالاهای خریداری شده مصرف نمی شوند زیرا نیاز واقعی نبوده
اند . در نتیجه سه راه برای کالاها باقی می ماند: نخست فروش مجدد آنها با قیمت
بسیار ارزان، دوم به دو ریختن آنها، و سوم بخشیدن آنها با افراد یا مؤسسه‌های
خیریه. افراد نمی توانند اینگونه کالاها را نزد خود نگهدارند زیرا تحرک جغرافیایی
افراد بسیار بالاست. بنابراین، مجدداً خرید و در چرخه باطل در غلطیدن است.

می
دانیم که سرمایه داری به عنوان یک بسته با محتوای حداقل، اقتصادی، فرهنگی،
تکنولوژیکی ، اجتماعی و روانی در یک فرایند تاریخی وارد کشورهای به اصطلاح غیر
سرمایه داری شده است . هدف سرمایه داری در این کشورها نیز همان سودسازی مضاعف است
. برای رسیدن به این منظور نیز باید فرهنگ مصرف گرایی را در این کشورها رواج دهد.
برای رواج مصرف گرایی در این کشورها، سرمایه داری چند نوع عامل دارد. عوامل در
زمینه های مختلفی فعالیت می کنند. مهمترین عوامل عبارتند از : 1- تجار بزرگ، 2-
خرده فروشان، 3- صاحبان تبلیغات ، 4- دست اندرکاران وسایل ارتباط جمعی 5- تولید
کنندگان کالاها و خدمات، 5- بانکها و 6- بسیاری از افراد و دیگر مؤسسات .

در
جوامع در حال توسعه فرهنگ مصرف‌گرایی به شکل های زیر نمایان می‌شود:

1-الگوهای
مصرفی کشورهای توسعه یافته عیناً نعل به نعل به کشورهای در حال توسعه منتقل می
شوند.

2-وسایل
ارتباط جمعی، مسافران و دیگر عومل شدیداً به این انتقال کمک می‌کنند .

3-افراد
برای نشان دادن اینکه از وجهه بالائی برخوردارند، در مصرف‌گرایی، افراطی‌تر از
خارجیان عمل می‌کنند.

4-به
تدریج مصرف گرایی افراطی جزئی از فرهنگ جهان سومی می شود.

معمولاً
در کشورهای در حال توسعه، مصرف گرایی با عدم امنیت اقتصادی توأم می‌شود. در نتیجه،
عدم امنیت اقتصادی ، مصرف گرایی را تشدید می کند. نگرانی از کمبودها باعث انبار
کردن اجناس می گردد. انبار کردن اجناس به مصرف گرایی بی رویه تبدیل می شود.
نهایتاً همان رفع نیازهای غیرواقعی بوجود آمده است . البته یک مسئله در این کشورها
به انبار کردن کالاها کمک می کند و آن تبدیل کالاهای مصرفی به کالاهای سرمایه‌ای
است . همین امر باعث می گردد که افراد با زمینه های اجتماعی متفاوت به پنهان کردن
برخی از کالاها بپردازند تا اینکه در آینده از طریق افزایش قیمت، منفعتی داشته
باشند. به عبارت دیگر مصرف‌گرایی به نوعی فعالیت اقتصادی تبدیل می‌شود.

مصرف‌گرایی
در بین اقشار مختلف

معمولاً
جامعه شناسان افراد را در جامعه بر پایه سه معیار ثروت، قدرت و وجهه (پرستیژ) به
سه طبقه بالا ، متوسط و پایین تقسیم می کنند. این سه معیار، الگوهای متفاوتی از
مصرف گرایی را برای سه طبقه به بار می آورند. هر سه طبقه، مصرف گرایی بی رویه
دارند اما به شکل های متفاوت . افراد طبقه بالا با داشتن ثروت، از طریق مصرف
کالاهای لوکس به دنبال پرستیژ بالا هستند. اینان خدماتی را که فکر می‌کنند قدرت و
وجهه اجتماعی برایشان به ارمغان می‌آورند را هم به مقدار زیادی مصرف می‌کنند.
طبقات اجتماعی بالا با پرستیژ و قدرت بالا، سعی می‌کنند با مصرف‌گرایی مفرط خود را
هم طراز ثروتمندان نشان دهند. مصرف گرایی مفرط در واقع یک وسیله خود نشان دادن می
شود و اعضای یک طبقه در مصرف گرایی مفرط با یکدیگر رقابت شدید دارند. این رقابت از
نوع رقابتهای کاذب است .

اعضای
طبقه متوسط، همیشه سعی می‌کنند خود را از طبقات بالا عقب‌ تر نبینند. اینان با
درآمد کمتر به رقابت با طبقه بالا می پردازند. بازار برای تشفی کردن آنها، اجناس
ظاهراً لوکس ، ارزان به وفور در اختیار آنها قرار می‌دهد. پس از خرید چنین
کالاهایی است که از لحاظ روانی یک رضایت مندی کاذب به آنها دست می دهد. اعضای این
طبقه اجتماعی به لحاظ کمی بیشترین مصرف را در جامعه دارند. همچنین بازار به خرید
آنها وابسته است زیرا تعداد افراد این طبقه در جوامع بیش از اعضای طبقات دیگر است
و لذا حجم خرید بالایی دارند.

اعضای
طبقه پایین با درآمدکم، با توجه به مصرف‌گرایی دیگر طبقات و با توجه به وفور کالا
و خدمات در بازار، در تلاش است که بهر وسیله، سهمی از کالا و خدمات در بازار، در
تلاش است که بهروسیله، سهمی از کالا و خدمات را بخود اختصاص دهد. ترس از کمبودها و
عدم امنیت اقتصادی برای خانواده او را به خریدی بی رویه و انبارگونه وامی دارد.
خرید اعضای این طبقه عمدتاً خرید کالاهای ضروری، مربوط به بقاء بیولوژیک است .
بازار ، مازاد بر مصرف طبقة ‌عمدتاً خرید کالاهای ضروری ، مربوط به بقاء بیولوژیک
است. بازار مازاد بر مصرف طبقه متوسط را به این طبقه انتقال می دهد. در واقع الگوی
مصرف گرایی طبقات پایین، یک نوع سودسازی سرمایه دار از سرمایه بالقوه تلف شده است
زیرا اگر طبقه پایین نبود، سرمایه دار مجبور به از دست دادن مازاد کالاهای مصرفی
طبقات متوسط بود. چنین است که اعضای طبقه پایین به مصرف گرایی انبوه عادت می‌کنند
. این عادت برای او درونی شده و بخشی از فرهنگ او را تشکیل می‌دهد.

مصرف
زدگی در ایران

آزادسازی واردات برخی از کالاها مانند میوه
آسیب جدی به تولیدات بومی مانند تولید انگور و حتی انجیر وارد کرده است. در حال
حاضر الگوی مصرف در ایران منطبق با الگوی مصرف کشورهای سرمایه داری و لیبرالی غرب
است ودر شرایطی که کشور با مشکل بیکاری مواجه است تبلیغ کالاهای لوکس که همگی
وارداتی بوده و لطمات فراوانی بر پیکره تولید کشور وارد می کند مصداق بارز مصرف
گرایی و اسراف است. از طرف دیگر کالاهای وطنی نیز در حدی که نیاز کشور را برطرف
کند باید مصرف شود.

اگر چه  برخی در کشور ما از درآمد خوبی برخوردار هستند؛ اما نسبت به تأمین مایحتاج
خود امساک می کنند که این امر نیز قابل قبول نیست ودر اقتصاد کشور باید گردش کالا
و خدمات وجود داشته باشد و این به معنای میانه وری در اقتصاد است. مصرف زدگی
اقتصاد ما را وابسته تر می کند بعد از جنگ، رشد مصرف به صورت افسار گسیخته افزایش
یافت و دراین گذار منابع نفتی به سمت خرید کالا های مصرفی سوق یافت. درصورتی که
مصرف زیاد تجارت کشور را به سمت واردات سوق داده و افزایش واردات هم وابستگی به
اقتصاد کشورهای دیگر را دو چندان می کند .

ادامه دارد......

برنامه های پایگاه
مقاومت شهید باهنر همدان در هفته ی بسیج 

87 /8/30-1  شرکت فرمانده پایگاه
در جلسه ی هماهنگی 

87/9/5-2   شرکت در همایش حماسه
ی پایداری کل بسیجیان کشور 

87/9/5-3  شرکت بسیجیان رزمنده پایگاه در
مراسم خاطره گویی در سازمان دانش آموزی و اهداء جوایزبه خانواده های شهدا ،رزمنده
وبسیجیان نمونه 

87/9/8-4   شرکت
همکاران بسیجی پایگاه در مراسم راهپیمایی و حضور در مراسم زیارت عاشورا در کانون
بسیج سازمان 

87/9/8-5  برگزاری
مسابقه ی کتابخوانی(زندگی جاوید یا حیات اخروی-شهید مطهری)و اهداء جوایز به پنج
نفر از برگزیدگان از طرف پایگاه مقاومت شهید باهنر 

87/9/10-6  برگزاری مراسم زیارت عاشورا با
کمک های مادی ومعنوی  بسیجیان پایگاه

هفته ی بسج گرامی باد

نقش بسیج فرهنگیان در عرصه تعلیم و تربیت کشور

قباد خدری  ـ مدیر فرهنگی و پرورشی بسیج ـ حوزه ستادی وزارت آموزش و پرورش

مطالعات و تحقیقات در حوزه کارکردهای آموزشی و تربیتی نشان می دهد که این مقوله در شکل گیری شخصیت و تحقق جنبه هایی نظیر هنجارپذیری و اجتماعی شدن و کسب ارزشهای انسانی بسیار نقش آفرین می باشد.

بدیهی است در اینصورت پیوند تنگاتنگی نیز در فرایند رشد و تعالی افراد و پیشرفت جامعه نمایان می گردد.

حال باید بررسی نمود که حضور بسیج در آموزش و پرورش و نقش آموزشی و تربیتی آن چگونه تعریف می شود و نسبت به تحقق ارزشهای انسانی چه جایگاهی در تعلیم و تربیت کشور خواهد داشت. قبل از آنکه به این بحث بپردازیم شایسته است بسیج را تعریف و جایگاه آن را از نگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی بشناسیم.

در ماده 35 اساسنامه بسیج که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است می نویسد: «کلیه افراد کشور اعم از نظامی و داوطلب که برای دفاع از نظام جمهوری اسلامی و اهداف انقلاب اسلامی و همچنین کمک به هنگام بلایا و حوادث غیرمترقبه آموزش دیده و سازمادهی می گردد و در زمان جنگ و صلح و مواقع اضطراری بکار می آید» بسیج نامیده می شود. (اساسنامه بسیج مصوب مجلس شورای اسلامی).

در این خصوص مقام معظم رهبری با نگاهی همه جانبه به مقوله بسیج می فرمایند:

«بسیج عبارت است از مجموعه ای که در آن پاکترین انسانها، فداکارترین و آماده‌بکارترین جوانان کشور در راه اهداف متعالی این ملت و برای به کمال و به خوشبختی رساندن این مردم جمع شده اند» (سخنرانی مورخ 5/6/76)

از لوای این بیانات نورانی و آن تعریف بخوبی این نتایج حاصل می گردد که بسیج صرفا برای جنگ و دفاع از مرزهای فیزیکی شکل نگرفته است بلکه به عنوان نهادی اثرگذار در روند همه جریانهای روبه رشد جامعه اسلامی که در آن سعادت جاوید آدمیان می باشد نقش آفرین است.

آنچه را که جای دارد در این مبحث به آن بهتر پرداخته شود برخی از دست آوردهای بسیج در عرصه های آموزشی و تربیتی در سطح آموزش و پرورش در عرصه های کنونی است که سعی می شود در سه مقوله به آن پرداخته شود.

الف) بسیج، نوجوانان و اسوه ها

آموزش و پرورش به عنوان نهادهای بنیادی دارای سرمایه بی بدیل و ارزشمند «نیروی انسانی» است و رشد همه جانبه این سرمایه های کلیدی برای ارتقای ایران اسلامی بر هر انسان صاحب خردی پوشیده نیست.

داشتن چنین سرمایه ای ارزشمند نیازمند الگوهای شایسته ای است تا بتواند این سرمایه را در مسیری والای الهی سوق دهد و آن را از کاستی ها برهاند و به مقصد رساند.

الگوهای ارائه شده از سوی بسیج اعم از فکری و رفتاری خواهد توانست میل آنان را به سوی ارزشهای خدادادی حرکت دهد و از آنان نوجوانانی بسازد تا آنان نیز با دیگر همنوعان خویش زنجیره ای از خوبیها را با خود به ارمغان ببرند.

شاید دیده باشید که در محیط مدرسه وقتی معلم یا دانش آموزی موفق و محبوب است برخی دانش آموزان حتی نوع لباس، نوع حرکات و حتی تکیه کلامهای او را تقلید می کنند.

گاه یک فیلم سینمایی یا مجموعه تلویزیونی مدتها لباس پوشیدن و رفتار کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. پس ما تحت تاثیر الگوها هستیم و الگوهایی را در زندگی خود برمی گزینیم و ما نیز می توانیم الگو و اسوه باشیم الگوها و اسوه هایی که زندگی آنان چراغ راه و رفتار و منش آنان راهنمای ما به سمت خوشبختی، رشد و بالندگی باشد.

آثار حضور بسیج با شاخصه های زیبا و ماندگاری که در کلام امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری بر آن تکیه شده است می تواند در وزارت آموزش و پرورش به ویژه در کتب درسی و برنامه ریزیهای تربیتی به عنوان «اسوه های تربیتی» با ویژگیهای زیر نمایان شود.

1. ما را به فضیلت، رشد و کمال رهنمون باشد.

2. با فرهنگ و ارزشهای دینی و ملی ما هماهنگ باشد.

3. رفتار و منش الگو قابل سرمشق شدن باشد.

مقام معظم رهبری در فرازی دیگر می فرمایند: «بسیج به معنای حضور شجاعانه، فداکارانه و مخلصانه انسانهای پیشگام در تمامی عرصه های مورد نیاز نظام اسلامی و کشور است.» (آشنایی با بسیج ص 52)

ب) بسیج و روح اخوت در مدارس

روحیه اخوت و برادری از آموزه های گرانقدری است که مکتب اسلام در راستای استقرار و استمرار اقتدار، عظمت و اعتلای امت اسلامی بر آن تاکید ورزیده است.

در مقابل اختلاف، خصومت، تفرقه و تشتت به عنوان عامل ضعف، ذلت، محو قدرت و عظمت جامعه اسلامی و انحطاط آن تلقی شد، و مسلمانان به اجتناب از آن امر شده اند.

حضور بسیج و نقش آوری آن در ایجاد روحیه برادری در بین مسئولین و دیگر نیروی انسانی اعم از صف و ستاد و دانش آموزان همراه با روح لطیف دینی، برگرفته از آموزه های اخلاقی و تربیتی، در ترسیم حقیقی و عینی آموزه های اسلامی بخوبی روشن است.

ج) نقش بسیج در فعالیتهای فرهنگی و پرورشی

معلم به عنوان یکی از مهمترین عوامل تربیتی در نظام آموزش و پرورش می باشد و دانش‌آموزان به عنوان لوح های سفید این نظام در خدمت معلمان قرار دارند و اثرات تربیتی معلمان بر آنان چشمگیر است.

بدون شک تمامی معلمان فرهیخته و بسیجی در این خصوص نقشی مضاعف و ژرف بر عهده دارند.

در این برهه از زمان با پیچیده شدن سطوح زندگی و پیشرفت علم و تکنولوژی و بالا رفتن سطح توقعات مربیان، همچنین مسئله «بحران هویت» به عنوان دغدغه جوامع امروزی، می طلبد که مدارس، بخصوص معلمان مجهز به علوم و آشنا به این مقطع حساس باشند و با پشت سر گذرادن آموزشهای علمی لازم در این زمینه بتوانند اذهان جوانان را نسبت به مسائل و مشکلاتی که آنها را احاطه کرده است بیدار سازند نقش فرهنگیان بسیجی و میزان اثربخشی آنها در تحول دیدگاه دانش آموزان محرز و آشکار است.

مسئله تهاجم فرهنگی و اثرات آن بر نوجوانان به ویژه دانش آموزان همواره از دغدغه های برنامه ریزان آموزش و پرورش می باشد در این راستا معلمان بسیجی می بایست همواره با دست یازیدن به شیوه های مقابله با شبیخون آشنا و راه مقابله با آن را برای دانش آموزان با روشهای مستقیم و غیرمستقیم بیان کنند.

در این خصوص لازم است با برخی از اهداف حضور معلمان بسیجی آشنا شویم.

1. آشنایی دانش آموزان با فرهنگ متعالی و ارزشهای اخلاقی اسلام

2. هدایت برنامه ها و فعالیتها در جهت وجدان کاری، متعهد، انضباط اجتماعی مالی و اقتصادی

3. مبارزه با تهاجم فرهنگی دشمنان انقلاب اسلامی

4. گسترش فرهنگ مطالعه و تحقیق

5. کشف استعداد و توانمندیهای دانش آموزان

6. غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان

7. بهره گیری از امکانات و وسایل هنری

8. پیدایش میل به هویت جویی و استقلال طلبی و جستجو برای اثبات شخصیت  و عزت نفس در بین دانش آموزان

9. ایجاد قدرت ابتکار و خلاقیت در دانش آموزان (مقالات برگزیده سومین جشنواره علمی پژوهشی فرهنگیان بسیجی سراسر کشور)

هـ) بسیج و میزان اثرگذاری آنان بر فعالیتهای علمی و پژوهشی

بالاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت دارد فرهنگ آن جامعه است و بنا بر فرمایش امام راحل (ره) در فرهنگ هر جامعه مبدا تمام خوشبختی ها و بدبختی های یک ملت است. وظیفه بسیج در عرصه های علمی و پژوهشی خودباوری، تلاش و ارتباط مستقیم با پیشبرد علم و دانش و تربیت و تزکیه نسل جوان است و از جمله وظایف آن هدایت جامعه در ابعاد علمی و تربیتی است.

فرهنگ غیرت و دفاع از استقلال و آزادی، فرهنگ ایثار و فداکاری و ... و سعی و تلاش دو چندان او در نهایت، باعث شکوفایی نسل جوان و آیندگان در زمینه های علمی و پژوهشی و جلوگیری از انواع انحرافات خواهد شد.

برای معلم بسیجی معلمی عشق است. او در برخورد با ناملایمات از خدمت گذاری دلسرد نخواهد شد. آری اینگونه است که فرهنگ بسیج و بسیجی بودن در بین نسل جوان تقویت خواهد شد.